Τα εργαστήρια σχεδιασμού Ecoweek 2010 φιλοξενήθηκαν φέτος σε 20 αρχιτεκτονικά γραφεία της Αθήνας. Οι συμμετέχοντες στα εργαστήρια εφάρμοσαν τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και οικολογικής δόμησης σε μικρές ομάδες στα αρχιτεκτονικά γραφεία υπό την καθοδήγηση καταξιωμένων, νέων και ανερχόμενων αρχιτεκτόνων. Εμείς απευθύναμε ορισμένα επίκαιρα ερωτήματα σε μερικούς από τους αρχιτέκτονες που πλαισίωσαν το εγχείρημα αυτό.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Κράτος και κοινωνία δεν ενδιαφέρονται για τον αστικό σχεδιασμό.

Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός και η οικολογική χρήση υλικών πόσο σημαντικό στοιχείο είναι στη φιλοσοφία σχεδιασμού σας;

Νομίζω ότι είναι αναγκαίο όλοι οι αρχιτέκτονες να δημιουργούν εμπεριέχοντας τις αρχές της οικολογίας. Εμείς προσπαθούμε, χωρίς να θεωρώ ότι είμαστε ειδικοί, να ενημερωνόμαστε για τις διεθνείς εξελίξεις σε οικολογικά θέματα και ζητήματα τεχνολογικής αιχμής που ζητούμενο έχουν τη μείωση των αναγκών κατανάλωσης ενέργειας και να προσπαθούμε να συμπεριλαμβάνουμε στο σχεδιασμό μας τα στοιχεία αυτά.

Συνεργάζεστε με αρχιτέκτονες από άλλες χώρες, οι οποίοι έχουν ζήσει σ’ ένα τελείως διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο από το ελληνικό. Τι διαφορές εντοπίζετε σε σχέση με τη νοοτροπία τους σε ζητήματα οικολογίας και όχι μόνο;

Δυστυχώς ή ευτυχώς, η αρχιτεκτονική παιδεία στις πιο πολλές χώρες δε διαφέρει και προφανώς οι άνθρωποι με τους οποίους επιλέγω να συνεργαστώ έχουν κάποια κοινά στοιχεία και ερεθίσματα με τα δικά μου. Παρόλα αυτά, η διαφορετικότητα στην κουλτούρα ήταν από τα ζητούμενα αυτής της συνεργασίας. Οι απόψεις τους και τα βιώματά τους βοηθούν σε ένα πιο ανοιχτό γραφείο ιδεών και αντιλήψεων και πιστεύω ένας από τους τομείς της αρχιτεκτονικής που κινούμαστε συμπληρωματικά είναι ο τομέας της οικολογικής αρχιτεκτονικής σχεδιαστικής αναζήτησης.

Πώς βλέπετε την Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες; Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;

Δε νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο αισιοδοξίας σήμερα. Θεωρώ ότι υπάρχει ένα κράτος και προφανώς και μια κοινωνία, που δεν ενδιαφέρεται για ζητήματα αστικού σχεδιασμού. Κανείς δε δείχνει να ενδιαφέρεται πέρα από τον αυστηρά προσωπικό του χώρο και με αυτή τη λογική δεν υπάρχει τίποτα που να με κάνει αισιόδοξο. Μπορεί να συνεχιστεί η οικοδόμηση μερικών πρότυπων κατοικιών ή άλλων κτιρίων, αλλά στο σύνολο θα υπάρχει η ανυπαρξία σχεδιασμού για το πώς, και πού εξαπλώνεται η πόλη, τι συντελεστές δόμησης και κάλυψης θα έχουν οι νέες περιοχές και τι ύψη, τι πλάτη δρόμων, πόσο μεγάλα χρειάζονται να είναι τα πεζοδρόμια, κάθε πότε χρειάζονται πάρκα και πλατείες, σχολεία, κοινόχρηστοι χώροι, παιδικές χαρές, κλπ. Οι περιοχές εντάσσονται στο σχέδιο για ψηφοθηρικούς λόγους και ο σχεδιασμός ακόμα και των νέων περιοχών στηρίζονται στη χρησιμοποίηση του αυτοκινήτου. Υποδομές εκτός των δρόμων απουσιάζουν και σύντομα οι νέες περιοχές με καταστρατηγήσεις όλων των παραμέτρων δόμησης γίνονται ίδιες με τις παλιές. Τι γίνεται επίσης με το κέντρο της Αθήνας και των άλλων πόλεων, τι γίνεται με τη νέα μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα των πόλεων, τους μετανάστες που έχουν διαφορετική κουλτούρα και τρόπο ζωής, με το αστικό πράσινο, τους πεζόδρομους, τις πλατείες. Υπάρχει μια γενική βουβαμάρα τόσο από τους αρχιτέκτονες όσο και από το επίσημο κράτος για όλα αυτά τα θέματα. Από την άλλη, υπάρχει ένας απαρχαιωμένος, δύσχρηστος και με πολλές ερμηνείες ΓΟΚ (γενικός οικοδομικός κανονισμός), με παραθυράκια για παρανομίες που καταστρατηγούν την όποια καλή πρόθεση των εισηγητών του. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν ίσως μια ένδειξη του τι μπορούμε να κάνουμε σαν κοινωνία, πώς μπορούμε μαζί να μετατρέψουμε την Αθήνα σε μια πόλη βιώσιμη, ευχάριστη, ανοικτή. Δυστυχώς με την τελετή λήξης αυτό το αίσθημα απομακρύνθηκε και γίναμε πάλι μονάδες που σκεπτόμαστε πάλι πώς θα κλείσουμε τους ημιυπαίθριους, πώς θα καταστρατηγήσουμε την πρασιά, πώς θα κλέψουμε σε τετραγωνικά, πώς θα ορθώσουμε τους φράχτες μας και θα κλειστούμε στη μίζερη προστατευμένη ιδιωτικότητά μας. Λυπάμαι που είμαι τόσο απαισιόδοξος αν και νέος σχετικά σε ηλικία. Υπάρχουν κάποιοι θύλακοι αισιοδοξίας, όπως η δενδροφύτευση από ομάδα πρωτοβουλίας κατοίκων των Εξαρχείων σε χώρο πάρκινγκ, οι μαζικές δενδροφυτεύσεις στους περιαστικούς χώρους πρασίνου της Αθήνας, οι ποδηλατοδρομίες στο κέντρο με παράλληλη πίεση για περισσότερους ποδηλατόδρομους. Υπάρχει μια κοινωνική ομάδα που ασφυκτιά με τις σημερινές συνθήκες και επιθυμεί τη βελτίωσή τους, χωρίς όμως νομίζω να αγγίζει θέματα αστικού σχεδιασμού που είναι απαραίτητα για τη βελτίωση της καθημερινότητάς μας.

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤ. ΤΣΙΠΗΡΑΣ

Χτίζοντας ένα σπίτι είναι σα να φυτεύεις ένα δέντρο

Τι γνώμη έχετε για τις εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας (high tech) στο βιοκλιματικό σχεδιασμό ενός κτιρίου; Ποιες από αυτές είναι πραγματικά οικολογικές; Θα μπορούσατε να αναφέρετε ένα παράδειγμα;

Ένα ολιστικής, και όχι μόνο βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής κτίριο, δε χρειάζεται καμία από τις λεγόμενες εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας. Εκείνο που χρειάζεται είναι να τεχνώσουν, κατ’ Αριστοτέλη, το νου τους οι ιδιοκτήτες του, για να μπορέσουν να επικοινωνήσουν με το περιβάλλον, τη φύση, με την οικογένειά τους, με το σπίτι τους, και με τον ίδιο τον οικολογικό εαυτό τους, και να γίνουν κοινωνοί μίας ανώτερης γνώσης, που πιθανά θα τους οδηγήσει πέρα από τον κόσμο της γεννέσεως και της φθοράς,…

Ποιος είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα σ’ έναν κόσμο που “αυτοκαταστρέφεται”;

Ο ρόλος του αρχιτέκτονα μηχανικού, στα χιλιάδες χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, ήταν πάντα ο ρόλος του θεραπευτή της σχέσης άνθρωπος και δομημένος χώρος, σε συνάρτηση με αυτό που υπάρχει πάνω (κοσμικό σύμπαν), κάτω (γη) και γύρω (φύση και περιβάλλον), και όχι ο ρόλος του μεταπράτη ελευθερο-επαγγελματία τεχνοκράτη.

Δυστυχώς, όμως, ελάχιστοι είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται σήμερα, πως το να χτίσεις ένα σπίτι είναι σα να φυτεύεις ένα δέντρο, να καλλιεργείς μία σχέση και να προσφέρεις ένα έργο στην ανθρώπινη κοινότητα.

Και αυτό, σε μία εποχή μίας παγκόσμιας οικολογικής κρίσης, θα ήταν καλό να το αντιληφθούν οι πολίτες, μήπως και υπάρξουν μελλοντικές γενιές που να οδηγήσουν τον πλανήτη μας στην σωτηρία…

Τι είναι ο Σύλλογος Ολιστικής Αρχιτεκτονικής; Πόσο σημαντικές είναι οι συντονισμένες πρωτοβουλίες πολιτών στο ν’ αλλάξουν τα κακώς κείμενα ενός δυσλειτουργικού κράτους σε θέματα οικολογίας;

Ο Σύλλογος Ολιστικής Αρχιτεκτονικής (Σ.ΟΛ.ΑΡ., www.s-ol-ar.gr) είναι μια μικρή αμεσοδημοκρατική και αυτοδιαχειριζόμενη πρωτοβουλία ενεργών πολιτών και μαχόμενων και μάχιμων μηχανικών, που λειτουργεί στην κατεύθυνση που περιγράφηκε στις δύο παραπάνω απαντήσεις, μέσα από τη διοργάνωση σεμιναρίων και συνεδρίων, και την παρέμβαση στα δρώμενα της ελληνικής μικρο-κοινωνίας μας.

Τέλος, οι πρωτοβουλίες των πολιτών, σε μια κοινωνία που λειτουργεί, δυστυχώς, με την αναξιοκρατική και αντιδημοκρατική λογική των κολλητών, αποτελούν την μοναδική, κατά τη γνώμη μου, ελπίδα για το ξεπέρασμα της οικολογικής κρίσης, αλλά και για τη λύση στα τραγικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία και οικονομία.

JED LAVER

Αναζητούμε μοναδικούς και πρωτότυπους τρόπους σχεδιασμού

Πότε ο βιοκλιματικός σχεδιασμός αποτελεί απλώς ένα στοιχείο μόδας στο λεξιλόγιο του σύγχρονου αρχιτέκτονα και πότε γίνεται ένα ουσιαστικό μέρος της συνθετικής διαδικασίας; Πώς η βιοκλιματική προσέγγιση ενσωματώνεται στην εργασία του γραφείου σας;

Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός είναι μόδα όταν οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές προσπαθούν να τον χρησιμοποιήσουν, χωρίς να γνωρίζουν πώς χρησιμοποιείται ή τι ακριβώς είναι. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός γίνεται ουσιαστικό στοιχείο, όταν ενσωματώνεται στην πρακτική των γραφείων. Όταν οι αρχιτέκτονες ξέρουν τι είναι και πώς να τον χρησιμοποιήσουν σε σχέση με το τοπικό κλίμα. Το γραφείο μας προσπαθεί να κατανοήσει το τοπικό κλίμα πριν σχεδιάζει για λογαριασμό του πελάτη.

Συχνά χρησιμοποιείτε σύγχρονη τεχνολογία και μοντέρνα υλικά στα έργα σας. Είναι επίσης ενδιαφέρον, όταν συναντάμε την αλληλεπίδραση με άλλους τύπους τέχνης και επιστήμης στις προτάσεις σας. Πώς συνδυάζονται όλα αυτά κατά το σχεδιασμό των προτάσεών σας;

Το γραφείο μας πάντοτε αναζητά μοναδικούς και πρωτότυπους τρόπους σχεδιασμού. Κάποιες φορές χρησιμοποιούνται νέα υλικά και τεχνολογίες στον σχεδιασμό του φωτισμού, τα κτιριακά κελύφη, τα δομικά συστήματα κ.α. Η αρχιτεκτονική είναι υλιστική. Είναι τεχνολογία. Συχνά, αξιοποιούμε παραδοσιακές λύσεις, αλλά εξίσου συχνά χρειάζεται να αναζητήσουμε και πρωτότυπες λύσεις.

Τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει, κατά τη γνώμη σας, η οικολογική συνείδηση ενός αρχιτέκτονα;

Ο αρχιτέκτονας μπορεί να είναι άριστος γνώστης των επιπτώσεων των κτιριακών έργων του στον χώρο ή μπορεί να διαχειρίζεται το κάθε έργο ως ξεχωριστό από τον υπόλοιπο κόσμο και ανεξάρτητο από οποιαδήποτε επιρροή. Οι αρχιτέκτονες κατατάσσονται συχνά ως καλοί με βάση το προϊόν που προσφέρουν και όχι τη συνείδησή τους. Αυτό εν μέρει αποδίδεται στην τεράστια δυσκολία που υπάρχει στη μέτρηση του οικολογικού αποτυπώματος ενός κτιρίου. Μερικοί αρχιτέκτονες προσπαθούν να μετρήσουν πόσα έντομα μπορεί να βλάψει το κτίριό τους κατά την οικοδόμησή του. Άλλοι εξετάζουν την τοπική βλάστηση, το χορτάρι, την παρθένα γη ή τα ανακτημένα εδάφη… Από όσο ξέρω, δεν υπάρχει κανένας τυποποιημένος ή καθορισμένος όρος για να μετρήσει κανείς το αποτύπωμα ενός κτιρίου…

* O Jed Laver είναι συνεργάτης αρχιτέκτονας του γραφείου Αναμόρφωσις – Αρχιτέκτονες.

* Αναμόρφωσις – Αρχιτέκτονες: Νίκος Γεωργιάδης, Κώστας Κακογιάννης, Παναγιώτα Μαμαλάκη, Βάιος Ζητωνούλης

*Οι παραπάνω απαντήσεις εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις και πεποιθήσεις του υπογράφοντος.

ΘΩΜΑΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ

Πρέπει να μειώσουμε σταδιακά το οικολογικό αποτύπωμα των κτιρίων μας

Υπάρχουν διάφορες τάσεις σε αυτό που ονομάζουμε βιοκλιματικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αναλόγως της τεχνολογίας, των υλικών ή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που χρησιμοποιούνται κάθε φορά. Πώς επηρεάζουν όλες αυτές οι τάσεις τη φιλοσοφία σχεδιασμού σας;

Ο βιοκλιματικός, και γενικά ο οικολογικός σχεδιασμός αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αρχιτεκτονικής μας πρακτικής. Τόσο, λόγω της εκτεταμένης ένταξης στοιχείων του περιβάλλοντος στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομία από τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη και τους συνεργάτες του στη δεκαετία του ’60, όσο και λόγω της ειδικής μας σχέσης με την οικολογία τοπίου ήδη από το 1995, δεν μπορούμε να δούμε την αρχιτεκτονική δημιουργία παρά μέσα από το πρίσμα της οικολογίας.

Πρακτικά αυτό μας οδηγεί στον οικολογικό σχεδιασμό του συνόλου κτίριο – περιβάλλων χώρος, που συμπεριλαμβάνει την ένταξη στους υφιστάμενους οικότοπους και την προστασία της βιοποικιλότητας, την προσεκτική επιλογή θέσης και προσανατολισμού, την υπεύθυνη διάθεση και επανάχρηση των υλικών εκσκαφής, τη διαχείριση του νερού, την εξοικονόμηση και παραγωγή ενέργειας σε επίπεδο κελύφους και εσωτερικού, την επιλογή υλικών κατασκευής με γνώμονα και τον οικολογικό τους κύκλο ζωής, την κατά το δυνατόν υπεύθυνη διάθεση των απορριμμάτων όπως για παράδειγμα μέσω της χρήσης φυτο-απορροφητικών βόθρων.

Σε κάθε περίπτωση προκρίνουμε τις λύσεις που είναι οικολογικά, τεχνικά και οικονομικά λογικές στις συγκεκριμένες συνθήκες.

Με άλλα λόγια, προσπαθούμε να μειώνουμε σταδιακά το οικολογικό αποτύπωμα των κτιρίων μας. Πιστεύουμε βαθιά ότι αυτό αποτελεί ηθική ευθύνη και πρακτικό πλεονέκτημα του σωστού σχεδιασμού, και όχι απλώς τάση της εποχής μας.

Τι προσπαθήσατε να πετύχετε στην βραβευμένη πρότασή σας για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με τίτλο: “Δ. Αρεοπαγίτου 2008: αντιμετώπιση των πίσω όψεων των διατηρητέων κτηρίων επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17 και 19”;

Η αντιμετώπιση των πίσω όψεων που βλέπουν στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης θέτει μια σειρά από ερωτήματα που σχετίζονται με τον αστικό μας πολιτισμό. Επιλέξαμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα αυτά κατά το δυνατό στο σύνολό τους και όχι να δούμε το θέμα απλώς ως διαμόρφωση δύο όψεων.

Ο βασικός προβληματισμός είναι πώς συνδέεται το νέο Μουσείο με τον υφιστάμενο ιστό, τόσο το φυσικό όσο και τον αστικό.

Παρατηρήσαμε ότι το Μουσείο αποτελεί το ίδιο ένα αξιοθέατο που πρέπει να αγκαλιάσει και να αγκαλιαστεί από τον περίπατο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.

Παρατηρήσαμε επίσης ότι αποτελεί πλέον μέρος του αθηναϊκού αστικού ιστού, με τα καλά του και τα κακά του, και ότι πρέπει να συνυπάρξει με αυτόν τον ιστό και όχι να τον αντικαταστήσει. Η αντικατάσταση φέρνει στην επιφάνεια συμπλέγματα κατωτερότητας και αμηχανίας, που δεν αποτελούν καλό οδηγό για κανέναν άνθρωπο και καμία πόλη.

Παρατηρήσαμε τέλος ότι η Ακρόπολη, οι πολυκατοικίες, η Αθήνα ολόκληρη και το ίδιο το Μουσείο κάθονται πάνω σε ένα συγκλονιστικό υπόβαθρο, που για τους πρώτους Αθηναίους αποτελούσε και προσκύνημα: τον Βράχο της Αθήνας, που ως βασικό στοιχείο του τοπίου της διαμορφώνει και το συνολικό της περιβάλλον. Επιλέξαμε να αναδείξουμε το στοιχείο αυτό του Βράχου, και να του δώσουμε το ρόλο του μορφολογικού συνδετικού ιστού μεταξύ νέου Μουσείου, αρχαίων, πολυκατοικιών, πεζοδρόμου, και της Ακρόπολης αυτής καθ΄ αυτής.

Το στοιχείο του βράχου ξεκινά από τη βάση του Μουσείου και αναδύεται μέχρι που γίνεται ένα μεγάλο επίπεδο στη βάση των πίσω όψεων. Το επίπεδο αυτό αποτελεί πλατεία θέασης του Μουσείου, και συνέχεια του περιπάτου της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.

Ο πέτρινος βράχος συνεχίζει να αναρριχάται και καλύπτει την τυφλή όψη της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 19, έτσι ώστε όταν το σύνολο φαίνεται από το νέο Μουσείο, ο βράχος στη βάση του, η νέα πλατεία, η τυφλή όψη και ο βράχος της Ακρόπολης ενοποιούνται σε ένα σύνολο. Με τον τρόπο αυτό, το ίδιο το Μουσείο δένεται οπτικά με την Ακρόπολη.

Πόσο εύκολο είναι να υιοθετηθούν τέτοιες προτάσεις από την ελληνική κοινωνία και το ελληνικό κράτος;

Για το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να γίνει στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι κανόνες. Αλλού επικρατεί μεγάλη αδράνεια, αλλού εκπληκτική ευελιξία.

Τα πράγματα είναι εξαιρετικά προσωποκεντρικά και προχωρούν από τις πρωτοβουλίες ατόμων και όχι πάντα σύμφωνα με συνολικές στρατηγικές.

Ή αν τα προωθήσουν τα ΜΜΕ, που μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν την πρώτη εξουσία. Έχουμε όμως την ελπίδα ότι οι νέες δυσκολίες που περνάμε ομαδικά μπορούν να φέρουν νέα συλλογικότητα και ενέργεια για το μέλλον, που θα ξεπεράσουν τις εκάστοτε αδράνειες. Εμείς σαφώς προς αυτήν την κατεύθυνση πολεμάμε, και γνωρίζουμε πάρα πολλούς δημιουργικούς Έλληνες που κάνουν το ίδιο, με πείσμα και ελπίδα.