"Δημόσιος Χώρος... Αναζητείται" - Απολογισμός εργασιών

“Ο δημόσιος χώρος δεν μπορεί να δημιουργείται για μια γενιά”. “Ο δημόσιος χώρος δεν μπορεί να οικοδομείται για μια γενιά. Η διάρκειά του πρέπει να υπερβαίνει τη διάρκεια ζωής των θνητών […]”

Το τέλος του δημόσιου χώρου έχει επέλθει όταν αυτός αντικρίζεται από μια μόνο πλευρά και με μία μόνο προοπτική ξεκίνησε την εισήγησή του ο Ηλίας Ζέγγελης. Σήμερα, στις σύγχρονες πόλεις παρατηρείται ολοένα μεγαλύτερη συγχώνευση της τρέχουσας ζωής με την εργασία και ίσως, η κοινή ερευνητική πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν οι αρχιτέκτονες, είναι να διερευνήσουν ακριβώς τα φαινόμενα συγχώνευσης διαβίωσης και εργασίας μέσα στην πόλη. Σε ότι αφορά ειδικά τις ελληνικές πόλεις, ο κ. Ζέγγελης σημείωσε ότι αυτές δεν είχαν ποτέ πραγματικό ρυθμιστικό σχέδιο και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Αθήνα, που “εξελίχθηκε σε μεγαλούπολη, χωρίς σαφές σχέδιο”.

Η επικράτηση της πολυκατοικίας και γενικά η ελληνική πολεοδομία διδάσκουν πως μία και μόνο τυπολογία μπορεί να χτίσει ολόκληρες πόλεις. Ενδιαφέρουσα ήταν η εισήγηση του Θωμά Δοξιάδη, υπεύθυνου του μελετητικού γραφείου doxiadis+, ο οποίος παρουσίασε μελέτη του γραφείου, εκ μέρους της ομάδας του ιδίου και των: Διονυσίας Λιβέρη, Μαρίνα Αντσακλή, Δέσποινας Γκιρτή και Αγγελικής Μαθιουδάκη. Στους δρόμους και …τη μονοκαλλιέργεια του αυτοκινήτου και της στάθμευσης, ανήκουν σήμερα δύο από τις τυπικές γειτονιές του κέντρου της Αθήνας (Άγιος Μελέτιος και Κεραμεικός / Μεταξουργείο).

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη μελέτη που ξεκίνησε το 2006, το οδικό δίκτυο των δύο περιοχών αντιστοιχεί στο 90-95% του συνολικού υπαίθριου δημόσιου χώρου, ενώ οι πλατείες και τα πάρκα μόλις στο 1-3% της συνολικής έκτασής τους. Σύμφωνα με τον εισηγητή, από την έκταση των δρόμων, το 70-75% δίνεται στο αυτοκίνητο και το υπόλοιπο 15-20% καλύπτει όλες τις υπόλοιπες χρήσεις, δηλαδή κίνηση πεζών, αστικό πράσινο, φωτισμό, κάδους απορριμμάτων, σήμανση, περίπτερα, καθίσματα, εμπόριο κτλ. Βέβαια, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, οι δρόμοι μπορούν να λειτουργήσουν ως δημόσιοι χώροι, όταν απομακρυνθεί το αυτοκίνητο (π.χ., οδοί Ερμού και Διονυσίου Αρεοπαγίτου).

Ο Αχιλλέας Ψυλλίδης μίλησε για τις τελευταίες εξελίξεις στον κλάδο και συγκεκριμένα τις υπολογιστικές διεργασίες των κυτταρικών αυτομάτων και των γενετικών αλγόριθμων που παρουσίασε στο συνέδριο ο αρχιτέκτων μηχανικός. Σαφώς, ο δημόσιος χώρος της πόλης δεν παραμένει αμετάβλητος: θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια διεπαφή (interface) με το περιβάλλον, ως ένα αστικό τοπικό μόρφωμα, που μεταβάλλεται παραμετρικά και είναι ικανό να προσαρμόζεται στις μεταβολές του περιβάλλοντος και να εμπλέκει και τους ίδιους τους χρήστες. Με αυτό το σκεπτικό, ουσιαστικό εργαλείο για τη σύλληψη και παραγωγή του αποτελεί η χρήση αλγοριθμικών διαδικασιών συγγραφής κώδικα προγραμματισμού (scripting), που θα κάνει δυνατή την παρακολούθηση αυτής της διαρκούς μεταβολής.

Οι γενετικοί αλγόριθμοι χρησιμοποιούν μηχανισμούς από το πεδίο της βιολογικής μορφογένεσης, σε μια διαδικασία αντίστοιχη των χρωμοσωμάτων, με τιμές που μεταβάλλονται συχνά τυχαία, κατά τη διάρκεια μιας παραγωγικής διαδικασίας ή και μεταλλάσσονται.

Για το Skateboard στο Άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μίλησε η αρχαιολόγος και υποψήφια διδάκτωρ, Στυλιάνα Γκαλινίκη. Για τους σκέιτερ, το άγαλμα είναι τοπόσημο και της δικής τους ιστορίας και το διεκδικούν ως “σκηνή”, όπως επισήμανε η εισηγήτρια. Το άγαλμα ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ως πεδίο σκέιτμπορντ λόγω της υφής των υλικών του, του μεγέθους του και των σημείων υψηλού βαθμού τεχνικής δυσκολίας που διαθέτει.

Πόσο βέβηλη είναι η χρήση ενός μνημείου ως πεδίου για σκέιτμπορντ; Σε κάποιες περιπτώσεις, θεωρήθηκε ιεροσυλία (όπως πχ, σε μνημεία πεσόντων πολέμου – ενδεικτικά Gambacorta) και σε άλλες ως ευπρόσδεκτη εξέλιξη (ο Eisenman, αρχιτέκτονας του μνημείου του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο, αντιμετωπίζει τη χρήση του από σκέιτερ ως δράση που θα το εντάξει αρμονικά στην καθημερινότητα της πόλης). Τα μνημεία αποτελούν τις κεντρικές σκηνές των πόλεων για τη θεατρικότητα όχι μόνο της εξουσίας, αλλά και των άλλων διεκδικητών του δημόσιου χώρου.

Την εμπειρική έρευνα, που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2010 σε 81 παιδιά ηλικίας 10-12 χρονών, σε πέντε περιοχές της Βέροιας με διαφορετικά πολεοδομικά χαρακτηριστικά, παρουσίασε στο συνέδριο η αρχιτέκτων και υποψήφια διδάκτωρ Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου. Σύμφωνα με την έρευνα, αυξημένη σημασία φαίνεται ότι έχουν για τα παιδιά προεφηβικής και πρώτης εφηβικής ηλικίας οι μη εξειδικευμένοι δημόσιοι χώροι, που προσφέρουν ευκαιρία για ποικιλία δραστηριοτήτων. Έτσι, ένα πάρκο, έστω και “βαρετό”, κερδίζει την προτίμησή τους, σε σχέση π.χ., με έναν οργανωμένο χώρο παιχνιδιού και άθλησης, όπως μια παιδική χαρά ή ένα περιφραγμένο γήπεδο.

Την εκκίνηση διαδικασίας διαλόγου, στην οποία θα εμπλακεί ενεργά ο αρχιτεκτονικός κόσμος και θα αφορά τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, πρότεινε ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος. Στην εισήγηση του με θέμα “Η πλατεία μας, με ΣΔΙΤ[…]”, τόνισε πως οι ΣΔΙΤ αποτελούν ένα προωθούμενο χρηματοπιστωτικό εργαλείο, μια διευρυνόμενη μέθοδο υλοποίησης και οργάνωσης δημοσίων έργων με ισχυρές επενέργειες στη φύση, τη λειτουργία και τη διαχείριση του χώρου. Την πολυπλοκότητα του συστήματος διαχείρισης του δημόσιου χώρου, τόσο από πλευράς νομικού πλαισίου όσο και πολλαπλών επιπέδων αρμοδιότητας, κατέδειξαν η αρχιτέκτων Κατερίνα Δαναδιάδου από το Τμήμα Πολεοδομικών Μελετών και Εφαρμογών του Δήμου Θεσσαλονίκης και η επίσης αρχιτέκτων και προϊσταμένη του ίδιου Τμήματος Μαρία Ζουρνά.

Σύμφωνα με τις εισηγήτριες, μια πράξη χαρακτηρισμού επί του Βασικού Οδικού Δικτύου, που αποτελεί την πλειοψηφία των περιπτώσεων, χρειάζεται κατά μέσο όρο πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί, με αποτέλεσμα συχνά την “απώλεια” των εκτάσεων. Η αφύπνιση των αρχιτεκτόνων και των πολεοδόμων, στο να συνειδητοποιήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις των κινητών τηλεφώνων στον άνθρωπο και το χώρο, αλλά και η κατάδειξη τρόπων με τους οποίους θα μπορούσαν να μετατραπούν σε δυνατότητες αναζωογόνησης, ήταν οι στόχοι της εισήγησης της φοιτήτριας αρχιτεκτονικής Παναγιώτας Αθαναηλίδη. Όπως ανέφερε στην εισήγησή της, το κινητό τηλέφωνο μπορεί να αποτελέσει τη γεννήτρια αστικής αναψυχής και κοινωνικοποίησης καθώς και πυκνωτή των γεγονότων.

“Το πλάγιο έδαφος ως εννοιολογική κατασκευή επιχειρεί να ανατροφοδοτήσει την αρχιτεκτονική της τοπολογικής επιφάνειας”, τόνισε στην εισήγησή της η αρχιτέκτων Σοφία Βυζοβίτη από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η πρωτοτυπία της ομιλίας της, με θέμα “πλάγιο έδαφος”, έγκειται στο γεγονός ότι πραγματεύεται ένα μορφολογικό εφεύρημα με αρκετές πρόσφατες εφαρμογές στο σχεδιασμό δημοσίων χώρων μέσα από την ανάλυση δραστηριότητας. Σύμφωνα με την εισηγήτρια, υπάρχει μια σειρά σημαντικών σύγχρονων κτιρίων και ανοιχτών υπαίθριων χώρων, που ενσωματώνουν το κεκλιμένο επίπεδο στην αρχιτεκτονική τους.

Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με τη διάλεξη του Karsten Buchholz, εκπροσώπου του διεθνούς φήμης αρχιτεκτονικού γραφείου “West 8”.

“Ο δημόσιος χώρος είναι ένας καθρέπτης της κοινωνίας. Δεν μπορείς να προγραμματίσεις τον ανοιχτό χώρο. Ο κόσμος θα κάνει εκεί ότι πραγματικά ο ίδιος θέλει”, τόνισε ο κ. Buchholz.

Ακολούθως, παρουσίασε διάφορα πρότζεκτ αλλά και μελέτες των “West 8”. Ξεχώρισε η μελέτη για τη “δημιουργία νησιών” κατά μήκος της ακτογραμμής της Ολλανδίας προκειμένου να μην κινδυνεύει η χώρα από πλημμύρες καθώς το 50% του εδάφους της βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Επίσης, παρουσίασε την ανάπλαση ενός πάρκου το οποίο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την παραλία του Μαϊάμι των ΗΠΑ, την ανάπλαση της νοτιοδυτικής Μαδρίτης, μία περιοχή που θεωρείτο υποβαθμισμένη και κατάφερε να “επαναδιαπραγματευθεί το δημόσιο χώρο της”, αλλά και τη “σφραγίδα” που άφησε το αρχιτεκτονικό γραφείο στα αρχαία της Ρώμης, όπου άπλωσε ένα χαλί από Ολλανδικό γρασίδι.

Παράλληλες εκδηλώσεις

Σημαντικό ρόλο στη δυναμική του συνεδρίου έπαιξαν οι παράλληλες εκδηλώσεις με στόχο την ενεργό συμμετοχή περισσότερων φορέων και ομάδων και τη δημιουργία σημείων ενεργοποίησης σε διάφορες περιοχές της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του συνεδρίου. Η έκθεση βραβευμένων μελετών για το Δημόσιο χώρο PublicCity | Δημόσια Πόλη, το διαπανεπιστημιακό εργαστήριο Αρχιτεκτονικής “Αστικές στρατηγικές για το Δημόσιο χώρο” σε συνεργασία με όλες τις Σχολές Αρχιτεκτονικής της Ελλάδας, η δημιουργία ενός συμμετοχικού κήπου από το δίκτυο Νομαδικής Αρχιτεκτονικής αλλά και η αναδιαμόρφωση ενός πάρκου στη θέση ενός αδέσποτου οικοπέδου σε συνεργασία με την ομάδα Θεσσαλονίκη Αλλιώς, επέκτειναν το συνέδριο από τον κύριο χώρο διεξαγωγής του σε όλη την πόλη.

Έκθεση Public City/Δημόσια Πόλη

Παράλληλα διοργανώθηκε η έκθεση PublicCity/Δημόσια Πόλη, από το ΤΕΕ / ΤΚΜ σε συνεργασία με τους δήμους Θεσσαλονίκης, Κοζάνης και Ηρακλείου. Η έκθεση παρουσίασε 99 μελέτες που βραβεύτηκαν σε διαγωνισμούς τα τελευταία 33 χρόνια, διήρκεσε από 15 μέχρι τις 30 Οκτωβρίου και φιλοξενήθηκε στον υπαίθριο χώρο του Κήπου των Ρόδων στη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης. Τα εγκαίνια ξεκίνησαν με ομιλίες στο αμφιθέατρο ΤΕΕ/ΤΚΜ, του Μάκη Νικηφορίδη, Προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου, του Ανδρέα Γιακουμμακάτου, καθηγητή ΑΠΘ και του Δημήτρη Φιλιππίδη, ομότιμου καθηγητή του Μετσοβείου Πολυτεχνείου.

Αστικές στρατηγικές για το δημόσιο χώρο

Ως μια ακόμη παράλληλη εκδήλωση του συνεδρίου διοργανώθηκε από το ΤΕΕ/ΤΚΜ, τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και τα Τμήματα Αρχιτεκτόνων των Πολυτεχνικών Σχολών των Πανεπιστημίων: Αριστοτέλειου, Δημοκρίτειου, Πατρών, Θεσσαλίας και του Πολυτεχνείου Κρήτης, το διαπανεπιστημιακό εργαστήριο Αρχιτεκτονικής με τίτλο “Αστικές στρατηγικές για το δημόσιο χώρο”. Τα πανεπιστημιακά Εργαστήρια ως παράλληλες δράσεις του Συνεδρίου κινήθηκαν από “μικρο-τόπους” σε “μεγα-τόπους” προκειμένου να προτείνουν αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις που αποβλέπουν στην υποστήριξη των θέσεων τους για το δημόσιο χώρο. Σαράντα πέντε φοιτητές και δεκαεπτά διδάσκοντες πρότειναν νέες ιδέες για έξι περιοχές της Θεσσαλονίκης. Στο εργαστήριο συμμετείχε επίσης και η Αρχιτεκτονική Σχολή του ITU από την Κωνσταντινούπολη με θέμα το θαλάσσιο μέτωπο και συγκεκριμένα την εξέδρα του Ομίλου Φίλων Θαλάσσης και την παράκτια ζώνη από το Μέγαρο Μουσικής έως το Παλατάκι. Η τελική παρουσίαση συνοδεύτηκε από τα σχόλια της κριτικής επιτροπής στην οποία συμμετείχαν ακαδημαϊκοί και διακεκριμένοι αρχιτέκτονες.