Τι σημαίνει για σας ένταξη ενός κτιρίου στο τοπίο; Μπορεί μια αρχιτεκτονική επέμβαση να “συμπληρώσει” το τοπίο;

Τοπίο

Αν θεωρήσουμε ότι η αρχιτεκτονική βασίζεται στην αντίληψη (σύλληψη) του χώρου, τότε άμεσα υπεισέρχεται το τοπίο ως έννοια (σκέψη, ιδέα του περιεχομένου ενός φαινομένου, σκοπός) και ως σύλληψη (σύνθεση, περιγραφή). Ψηλαφώντας τα στοιχεία που συνθέτουν το περιβάλλον, αναζητούμε βαθύτερες έννοιες σε αυτά, προσπαθώντας να τα αξιοποιήσουμε στο σχεδιασμό κάθε έργου.

Τοπικότητα

Ένα κτίσμα, όταν είναι ενταγμένο (ενσωματωμένο) στο τοπίο, διαθέτει τοπικότητα, την ιδιαίτερη αυτή ποιότητα (ή το σύνολο των χαρακτηριστικών) που το καθιστά αναγνωρίσιμο τμήμα ενός ορισμένου τόπου. Ως τόπος νοείται το φυσικό και δομημένο τοπίο – είναι το υλικό περιβάλλον με το κλίμα του. Η τοπικότητα απορρέει από τον τόπο, τη μορφή και τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται σε αυτόν σε μια ορισμένη χρονική περίοδο. Η ίδια αυτή ιδιότητα αντανακλά το σύνολο των ιδιοτήτων και των εσωτερικών σχέσεων που συγκροτούν τη μοναδικότητα – διαφορετικότητα κάθε τόπου. Η τοπικότητα ενός κτίσματος προσδιορίζεται από το κατά πόσο εμπεριέχει τα χαρακτηριστικά αυτού του συνόλου. Διαθέτει ένα μοναδικό χαρακτήρα, μια και μόνη υπόσταση, που δε συναντάται αλλού.

Ποικιλία

Ο αρχιτέκτονας που θα σχεδιάσει σε ένα τόπο, στο βαθμό που αναλύει και αναγνωρίζει το χαρακτήρα του, δημιουργεί κάτι που καθρεφτίζει την εκάστοτε μοναδικότητα του τόπου. Για πρακτικές, λειτουργικές και συμβολικές ανάγκες εφευρίσκει, ερμηνεύει, φτιάχνει κώδικες, χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που του παρέχουν η παιδεία, οι αισθήσεις και η προσωπική του πείρα. Εξειδικεύοντας, απαντά σε ερωτήματα που αδυνατεί να καλύψει το σύγχρονο πνεύμα παγκοσμιοποίησης. Ο ρόλος του στη δημιουργία των μορφών του παρόντος αποκτά ένα νόημα, μια μοναδικότητα.

Οικολογία

Η εναρμόνιση της αρχιτεκτονικής με το δεδομένο τοπίο (υλικό περιβάλλον με το κλίμα του) αποτελεί ενέργεια βιοκλιματική. Κάθε περιβαλλοντικός χειρισμός είναι και βιοκλιματικός, αφού περιορίζει την αυθαιρεσία στις επιλογές και μειώνει την περιβαλλοντική ζημιά και την ενεργειακή επιβάρυνση.

“Συμπλήρωση” τοπίου

Μπορεί να γίνει με τρόπο συμβολικό εξαίροντας τα δυνητικά μηνύματα που απηχούν το πνεύμα του τόπου (genius loci) ή με τρόπο κυριολεκτικό, “επουλώνοντας” πληγές.

Στο αρχαιολογικό Πάρκο του Τύμβου Μαραθωνομάχων αναπτύξαμε μια τεχνητή γλώσσα που αποκαθιστά το νόημα του τόπου μέσω “φυσικών” επεμβάσεων, μέσω επαναφοράς της φύσης. Στη μελέτη διαμόρφωσης ανοικτού θεάτρου σε εγκαταλειμμένο λατομείο στην Ικαρία, η διάταξη του κοίλου αναιρεί την πληγή στην πλαγιά, αποκαθιστώντας το φυσικό ανάγλυφο.

Τι προσπαθήσατε να πετύχετε στην πρότασή σας για το αρχαιολογικό Πάρκο του Τύμβου Μαραθωνομάχων; Πώς χειριστήκατε τα οικολογικά θέματα;

Χειριστήκαμε τον αρχαιολογικό χώρο ως πεδίο ανάδειξης του συμβολισμού και του ιστορικού νοήματος της τοποθεσίας. Εφαρμόσαμε μια στρατηγική που αποσπά τους επισκέπτες από το άμεσο, αυθαίρετα δομημένο περιβάλλον, επανασυνδέοντας τον χώρο με τους γειτονικούς λόφους. Οι επεμβάσεις αποκατέστησαν την οπτική συνέχεια του φυσικού τοπίου και υπαγόρευσαν τρόπους θέασης και ανάγνωσης της “φυσικής” τοπογραφίας του ιστορικού τόπου που εμπερικλείει και τον Τύμβο, τρόπους σύνδεσης της μορφολογίας του εδάφους (του Τύμβου συμπεριλαμβανομένου) με την ιστορία και τους συμβολισμούς. Διατηρήσαμε το χαρακτήρα του πεδινού τοπίου εξαίροντας έτσι το μνημείο που επαναλαμβάνει το μητρικό σχήμα του βουνού.

Μέχρι στιγμής, πώς ανταποκρίθηκε η ελληνική Πολιτεία στη μελέτη που εκπονήσατε;

Η μελέτη υλοποιήθηκε το έτος 2004. Η μεγαλύτερη ανησυχία μας αφορούσε στην ακριβή και πλήρη εφαρμογή της. Η γενική έλλειψη παιδείας και παράδοσης στις επεμβάσεις τοπίων και στους βιοκλιματικούς χειρισμούς φοβόμασταν ότι θα οδηγούσε σε υποτίμηση της ιδιαίτερης σημασίας των προτάσεων. Ευτυχώς, οι αποκλίσεις από τη μελέτη είναι σχετικά περιορισμένες. Ωστόσο, το έργο παραμένει ανολοκλήρωτο ως προς τις φυτεύσεις.