Ο Δρ. Μάνθος Σανταμούρης είναι ο νέος Πρόεδρος του ΚΑΠΕ, έχοντας πίσω του μια μακρόχρονη και διακεκριμένη πορεία στον χώρο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και τις εφαρμογές της στο δομημένο περιβάλλον. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής Κτιριακού Περιβάλλοντος.
Αναλάβατε πρόσφατα τη θέση του προέδρου του ΚΑΠΕ σε μια κρίσιμη συγκυρία όπου αναθεωρείται όλο το προϋπάρχον πλαίσιο κατασκευής και ανακαίνισης κτιρίων σε σχέση με την ενέργεια που καταναλώνουν. Είστε αισιόδοξος για το μέλλον; Μπορούν πράγματι να αλλάξουν τα δεδομένα γρήγορα και αποτελεσματικά, όσον αφορά τα ενεργοβόρα κτίρια;
O τομέας των κτιρίων στην Ελλάδα αφέθηκε στην τύχη του για πάνω από τριάντα χρόνια. Μετά το 1979 και ως σήμερα δε σχεδιάστηκε καμιά νομοθετική πρωτοβουλία με στόχο την ενεργειακή και περιβαλλοντική αναβάθμιση του κτιριακού περιβάλλοντος. Σαν συνέπεια του ανεπαρκούς νομοθετικού πλαισίου, της αύξησης της κτιριακής επιφάνειας που χρησιμοποιούμε ανά άτομο, της δραματικής διείσδυσης του κλιματισμού, της παλαιότητας των κτιρίων και της εξαιρετικά σημαντικής κλιματικής μεταβολής στο αστικό περιβάλλον, η ενεργειακή κατανάλωση των κτίριων εκτοξεύθηκε στην Ελλάδα. Στη χώρα μας, για πολλές δεκαετίες δεν έχουν εφαρμοστεί σχεδιασμένες πολιτικές αναβάθμισης του αποθέματος των κτιρίων. Η αγορά, χωρίς καμία απολύτως βοήθεια και από μόνη της, ενσωμάτωσε κάποιες τεχνολογίες με πολύ αργό ρυθμό. Αποτέλεσμα της εγκληματικής αυτής απραξίας ήταν η χώρα μας να παρουσιάζει τον βραδύτερο ρυθμό περιβαλλοντικής και ενεργειακής τεχνολογικής βελτίωσης των κτιρίων και παράλληλα να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη κλιματικά ανοιγμένη ενεργειακή κατανάλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι πολίτες χαμηλού εισοδήματος αναγκάζονται να ξοδεύουν υπέρογκα ποσά για να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες και η χώρα να σκορπά άσκοπα τεράστια ποσά για την αγορά ενέργειας και την κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Παράλληλα, η περιβαλλοντική ποιότητα του κτιριακού περιβάλλοντος υποβαθμίστηκε δραματικά και οι πόλεις μας πάσχουν από σημαντική θερμοκρασιακή αύξηση. Έτυχε στην παρούσα πολιτική και επιστημονική ηγεσία να αντιμετωπίσει επιτέλους το πρόβλημα αυτό. Έγιναν ήδη οι απαραίτητες νομοθετικές παρεμβάσεις και επιτέλους η χώρα απέκτησε ένα σύγχρονο νομικό και τεχνικό πλαίσιο. Όσο και να φαίνεται εύκολο, το πρώτο αυτό βήμα σάς βεβαιώνω ότι ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να σπάσει συσσωρευμένη πέτρα τριάντα χρόνων, να αλλάξουν λογικές και νοοτροπίες στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, να αντιμετωπιστούν αντιδράσεις και καλώς εννοούμενα συμφέροντα. Νομίζω, ότι παρά τα προβλήματα και τις καθυστερήσεις, η πολιτική ηγεσία τα κατάφερε πολύ καλά. Τώρα πια μένουν μπροστά μας τα πολύ δύσκολα. Πρέπει αφενός να εφαρμόσουμε το νέο νομοθετικό πλαίσιο, να μην το αφήσουμε να εκφυλιστεί και αφετέρου να σχεδιάσουμε και εφαρμόσουμε μεγάλα προγράμματα, ώστε να εξασφαλίσουμε την προσαρμογή της χώρας μας στα νέα απαιτητικά ευρωπαϊκά δεδομένα και να καλύψουμε την απραξία τριάντα χρόνων. Ασφαλώς και είμαι αισιόδοξος. Αν δεν ήμουν δεν θα συμμετείχα στην προσπάθεια αυτή. Ναι, μπορούμε να βελτιώσουμε την υπάρχουσα κατάσταση. Με σχεδιασμό, με δράση με επίμονη και επιστημονική δουλειά. Η αλλαγή δεν θα είναι εύκολη, δεν θα είναι γρήγορη, δε θα είναι χωρίς κόστος και απώλειες για όλους εμάς που εμπλεκόμαστε, αλλά θα γίνει οπωσδήποτε. Θα βλέπουμε αργά και σταθερά τα αποτελέσματα αλλά κυρίως θα βλέπουμε κάθε μέρα μια αλλαγή νοοτροπίας και μια αλλαγή αντιμετώπισης των κτιρίων από τη διοίκηση και τον επιστημονικό κόσμο.
Για τη θητεία σας τα επόμενα χρόνια στο ΚΑΠΕ, έχετε θέσει κάποια προσωπικά στοιχήματα; Σε ποιους βασικούς άξονες θα κινηθείτε και ποιους στόχους για τη χώρα μας σκοπεύετε να θέσετε;
Το στοίχημα είναι ένα και μοναδικό. Να εξοικονομήσουμε ενέργεια και να αυξήσουμε τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη χώρα. Ειδικότερα, όσον αφορά τον κτιριακό τομέα, στοχεύουμε να βελτιώσουμε την ποιότητα του κτιριακού περιβάλλοντος με συνεχείς και διαρκείς διαδικασίες νομοθετικής, τεχνικής και οικονομικής φύσης. Είναι σαφές ότι η ένταση των δράσεων τεχνολογικής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος που απαιτείται να αναληφθούν στην χώρα μας, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα έντονη. Το όποιο σχετικό πρόγραμμα οφείλει να περιλαμβάνει μαζικές παρεμβάσεις πλήρως σχεδιασμένες και με απόλυτο συντονισμό με όλες της δυνάμεις που επεμβαίνουν στην αγορά, ώστε να μειωθεί σημαντικά η ενεργειακή κατανάλωση του κτιριακού τομέα και να αναβαθμιστεί η περιβαλλοντική του ποιότητα, να μειωθεί σημαντικά το κατασκευαστικό κόστος που απαιτείται, να επιβαρυνθούν οι ιδιοκτήτες των κτιρίων, ώστε να ανακαινίσουν τα κτίριά τους, να μειωθεί εξίσου σημαντικά το λειτουργικό κόστος των κτιρίων, να δημιουργηθεί σημαντικό οικονομικό αντικείμενο για την κατασκευαστική βιομηχανία, να τονωθεί η αγορά βιομηχανικών ενεργειακών προϊόντων που παρουσιάζουν μεγάλη παραμένουσα αξία στη χώρα και να δημιουργηθεί σημαντικός αριθμός νέων θέσεων εργασίας. Παραλληλα, να σχεδιαστούν επιδεικτικές δράσεις που θα προετοιμάσουν τη χώρα να δεχτεί την αυριανή τεχνολογία αλλά και να προετοιμαστεί η ελληνική βιομηχανία, ώστε να σχεδιασει και να παράγει προϊόντα, συστήματα και υπηρεσίες που θα τη φέρουν στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας τεχνολογίας. Έτσι, σχεδιάσαμε το Εθνικό Πρόγραμμα Εξοικονόμησης Ενέργειας για το Κτιριακό Περιβάλλον, το “Κτίζοντας το Μέλλον”. Ένα πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα, ίσως το πιο φιλόδοξο της Ευρώπης, που περιλαμβάνει κύρια δράσεις ενσωμάτωσης προηγμένης και ώριμης τεχνολογίας στο σύνολο του κτιριακού αποθέματος που θα επιτύχουν τη σημαντική μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής τους ποιότητας. Παράλληλα, περιλαμβάνει επιδεικτικές δράσεις σε έργα πραγματικής κλίμακας προϊόντων και τεχνολογιών υψηλής ενεργειακής και περιβαλλοντικής απόδοσης που παρουσιάζουν αυξημένη παραμένουσα αξία στην χώρα, ώστε να διευκολυνθεί η διείσδυσή τους στην πραγματική αγορά αλλά και ταυτόχρονα να προωθηθούν οι σχετικές ενεργειακές πολιτικές που έχουν σχεδιαστεί, π.χ. κτίρια μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης. Τέλος, περιλαμβάνει δράσεις συντονισμένης βιομηχανικής και ακαδημαϊκής έρευνας, ώστε να σχεδιαστούν και αναπτυχτούν βιομηχανικά προϊόντα υψηλής ενεργειακής και περιβαλλοντικής απόδοσης και ποιότητας και τα οποία θα παρουσιάζουν ιδιαίτερα αυξημένο δυναμικό εμπορικής επιτυχίας. Το εθνικό αυτό πρόγραμμα για την πράσινη κατασκευή απαιτεί εθνική συνεννόηση και συνεργασία και σχεδιάστηκε σαν τέτοιο. Κράτος, πιστωτικά ιδρύματα, κατασκευαστές, βιομηχανία, μελετητές, εγκαταστάτες και πολίτες ενώνουν τις δυνάμεις τους και συμφωνούν σε ένα πλαίσιο αρχών εφαρμογής πρωτόγνωρο για την χώρα μας. Ένα πλαίσιο που ορίζει ότι θα κατασκευαστούν μόνο υψηλής ποιότητας έργα, ότι οι οικονομικοί όροι θα είναι ευνοϊκοί για όλους και ότι θα χρησιμοποιηθούν τεχνικές και τεχνολογίες που παρουσιάζουν παραμένουσα αξία για την χώρα και τους πολίτες και ότι τελικά ο μεγάλος κερδισμένος θα είναι πάντα ο έλληνας πολίτης. Ολοι στο ΚΑΠΕ δουλεύουμε πολύ εντατικά και με τεράστια όρεξη, ώστε να βάλουμε το πρόγραμμα αυτό σε δράση. Έχουμε κινητοποιήσει όλες σχεδόν τις επαγγελματικές ενώσεις στον τομέα του κτιρίου, καθώς και τους περισσότερους ειδικούς επιστήμονες από τα πανεπιστήμια και την αγορά που δουλεύουνε εντατικά μαζί μας. Σκοπεύουμε τα επόμενα τρία – τέσσερα χρόνια να ανακαινίσουμε ενεργειακά περί τα δύο εκατομμύρια κτίρια, να κατασκευάσουμε πράσινες γειτονιές μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης, να κατασκευάσουμε πράσινα σχολεία και πράσινα δημόσια και εμπορικά κτίρια, να βάλουμε στην αγορά τις εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών αλλά και παράλληλα να συντονίσουμε τη βιομηχανική και επιστημονική κοινότητα, ώστε να σχεδιάσουμε και να κατασκευάσουμε υλικά και προϊόντα που θα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας καινοτομίας. Υπάρχει πιο ωραίο στοίχημα από αυτό;
Πρόσφατα αναθεωρήθηκε η κοινοτική οδηγία για την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων, γνωστή και ως EPBD. Τι νέο φέρνει αυτή η τροποποίηση και πώς θα επηρεάσει την εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ στη χώρα μας;
O κτιριακός ενεργειακός κώδικας μιας χώρας πρέπει να παραμένει συνεχώς ζωντανός και να προσαρμόζεται στις νέες απαιτήσεις και προκλήσεις. Έτσι και ο ΚΕΝΑΚ πρέπει στα αμέσως επόμενα χρόνια να αναθεωρείται συνεχώς, ώστε να φτάσουμε στο τέλος της δεκαετίας σε έναν κώδικα που θα εξασφαλίζει το σχεδιασμό και την κατασκευή κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης. Αυτό προϋποθέτει αφενός μια σοβαρή δημόσια διοίκηση που θα επιταχύνει την εφαρμογή της ισχύουσας κάθε φορά νομοθεσίας παράλληλα με την προετοιμασία της μελλοντικής αναθεώρησης και αφετέρου έναν επιστημονικό και κατασκευαστικό κόσμο που θα προσαρμόζεται σχετικά γρήγορα και θα εφαρμόζει με ακρίβεια και χωρίς αστοχίες τον όποιο κανονισμό. Το τελευταίο είναι το πλέον σημαντικό. Όλες οι πειραματικές μελέτες σχετικά με το βαθμό εφαρμογής του κανονισμού θερμομόνωσης που εφαρμόζαμε έως πρόσφατα έδειξαν ότι ο βαθμός αστοχίας ήταν εξωφρενικά μεγάλος. Δεν αρκεί λοιπόν να σχεδιαστεί ένας προηγμένος και προοδευτικός ενεργειακός κανονισμός αλλά πρέπει και να εφαρμόζεται. Εδώ, το σώμα των ενεργειακών επιθεωρητών μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ. Αρκεί να γίνεται πραγματική επιθεώρηση και όχι διεκπεραίωση υποχρεώσεων εκτελώντας ένα πρόγραμμα σε έναν υπολογιστή. Είναι ένα πολύ μεγάλο στοίχημα και ελπίζω να κερδηθεί. Το ΚΑΠΕ έχει την τεχνογνωσία, τη θέληση και είναι διαθέσιμο να βοηθησει σε όλα τα επίπεδα.
