Για δεκαετίες, η ελβετική πόλη μεταμορφώνει τον ορίζοντά της, και σήμερα διαθέτει μερικές από τις πιο πράσινες στέγες στην Ευρώπη!

Του Ajit Niranjan

Η Susanne Hablützel διακόπτει τη μέρα της κοιτάζοντας από το παράθυρο έναν κήπο στη στέγη. Η θέα δεν είναι θεαματική: Ένας σωρός από ξερά ξύλα βρίσκεται πάνω σε ένα ακατάστατο κομμάτι γης που φιλοξενεί ραδίκια, λιναρόχορτο, γαϊδουράγκαθα και βρύα. Αλλά η Hablützel, όντας βιολόγος και υπεύθυνη για «έργα φύσης» στη Βασιλεία, είναι γοητευμένη από τα φυτά και τα πλάσματα που έχει προσελκύσει η στέγη. «Μανιτάρια έχουν εγκατασταθεί στους κορμούς –είναι υπέροχα να τα βλέπεις, τα λατρεύω! Τελευταία βλέπεις και πουλιά –κάτι που δεν συνέβαινε πριν».

Κρυμμένοι ψηλά πάνω από τους δρόμους της Βασιλείας βρίσκονται περιβαλλοντικοί θησαυροί που παραμένουν αθέατοι: Χιλιάδες κήποι πάνω σε στέγες που παλαιότερα έμεναν αναξιοποίητοι. Χάρη σε πολιτικές που εφαρμόστηκαν εδώ και δεκαετίες, η πόλη διαθέτει μερικές από τις πιο πράσινες στέγες στην Ευρώπη –κατά μέσο όρο πάνω από 5 τετραγωνικά μέτρα ανά κάτοικο το 2019, περίπου όσο ένα μεγάλο μπαλκόνι.

Οι στέγες ποικίλλουν: Από μικρά κτίρια γραφείων, όπως αυτό στο οποίο η Hablützel βλέπει κοτσύφια να τσιμπούν σκουλήκια, μέχρι τεράστιες επιφάνειες πάνω από εμπορικά κέντρα, αποθήκες και νοσοκομεία. Αυτό που κάνει τη Βασιλεία να ξεχωρίζει, σύμφωνα με ειδικούς του κλάδου, είναι ότι χρησιμοποιεί ντόπιους σπόρους και φυτά –και δεν αντιμετωπίζει τις πράσινες στέγες ως απλή υποχρέωση. «Οι πράσινες στέγες στη Βασιλεία μοιάζουν με βιομηχανικά ερείπια που φιλοξενούν άγρια λουλούδια», λέει ο Dusty Gedge, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Πράσινων Στεγών και Τειχών, που επισκέφθηκε την πόλη το 2000 και μετέφερε τις ιδέες της στο Λονδίνο. Περιγράφει τις στέγες ως χώρους παρόμοιους με ακαλλιέργητες εκτάσεις που μοιάζουν περισσότερο με ξηρές λιβαδικές περιοχές πλούσιες σε φύση, παρά με ομοιόμορφους πράσινους χλοοτάπητες.

«Όταν το δείχνεις αυτό στους περισσότερους ανθρώπους, λένε: “Δε θέλω κάτι τέτοιο στη στέγη μου”», σημειώνει ο Gedge. «Όμως, αυτό είναι που ευνοεί τη βιοποικιλότητα».

Η πορεία της Βασιλείας προς τις πράσινες στέγες ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν οι κάτοικοι ψήφισαν να διατίθεται μέρος των λογαριασμών τους σε ένα ταμείο για τη χρηματοδότηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας –μεταξύ των οποίων ήταν και οι πράσινες στέγες. Αν και δεν ήταν η πρώτη πόλη που υιοθέτησε την ιδέα –το Λιντς στην Αυστρία και η Στουτγάρδη στη Γερμανία προώθησαν τις πράσινες στέγες ήδη από τη δεκαετία του ’80 –η Βασιλεία ενίσχυσε το πρόγραμμα απαιτώντας πράσινες στέγες σε όλα τα νέα και ανακαινισμένα κτίρια με κλίση μικρότερη από 10 μοίρες.

«Αυτό ήταν το μυστικό της επιτυχίας», λέει η Hablützel. «Όχι μόνο η νομική υποχρέωση, αλλά και η παροχή επιδοτήσεων, καθώς και η συνεργασία μεταξύ επιστημόνων και δήμου».

Ο πιο γνωστός από αυτούς τους ειδικούς είναι ο Stephan Brenneisen, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας οικολογίας πόλης στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Ζυρίχης. Η παρουσίασή του πριν 30 χρόνια για τις πράσινες στέγες προσέλκυσε το ενδιαφέρον των αρχών της Βασιλείας και έκτοτε έχει διαμορφώσει τις σχετικές προδιαγραφές σχεδιασμού. «Στην αρχή, ήταν πολύ απλό», λέει ο Brenneisen –οι εργολάβοι έβγαζαν χώμα κατά την κατασκευή και το τοποθετούσαν στο τέλος στη στέγη. «Αλλά διαπιστώσαμε ότι ήταν δύσκολο για τις εταιρείες να εφαρμόσουν κάτι τέτοιο, επειδή το συγκεκριμένο είδος χώματος είναι δύσκολο στη διαχείριση».

Έκτοτε συνεργάζεται με την πόλη για τον καθορισμό κανόνων σχετικά με το βάθος του εδάφους και τα είδη των σπόρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Είναι μια διαδικασία λεπτομερούς ρύθμισης. Καθώς η κλιματική κρίση εκθέτει τη Βασιλεία σε ακραία καιρικά φαινόμενα, η πόλη αύξησε το ελάχιστο βάθος υποστρώματος από 12 σε 15 εκατοστά.

Παρόλα αυτά, λέει ο Brenneisen, οι βασικές αρχές δεν έχουν αλλάξει εδώ και 30 χρόνια. «Αυτό που έμαθα είναι ότι τελικά πρόκειται για μια απλή τεχνολογία».

Οι υποστηρικτές τις χαρακτηρίζουν ως φθηνό εργαλείο για τις πόλεις με περιορισμένο χώρο, που προσφέρει φυσικές οάσεις σε αστικά περιβάλλοντα. Όπως τα πάρκα, οι πράσινες στέγες δροσίζουν τον αέρα κατά τους καύσωνες και απορροφούν νερό στις καταιγίδες. Επιπλέον, μειώνουν τον θόρυβο, φιλτράρουν τους ρύπους και προσφέρουν καταφύγιο σε ζώα –τα οποία μπορούν να απολαύσουν και οι πολίτες.

Ωστόσο, χωρίς πολιτικές στήριξης ή αναγνώριση των κοινωνικών ωφελειών τους, οι κατασκευαστές αποθαρρύνονται από το κόστος, ενώ οι ιδιοκτήτες από τα έξοδα συντήρησης. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτούνται πιο ενισχυμένες κατασκευές λόγω του βάρους, αυξάνοντας το αποτύπωμα άνθρακα. «Είναι ένα επιχείρημα που ένα αρχείο Excel υποστηρίζει καλά», λέει ο Gedge. «Όμως πρέπει να δούμε και τα άλλα οφέλη. Οι πράσινες στέγες κάνουν πολλά πράγματα αρκετά καλά. Ένα φωτοβολταϊκό ή ένα κλιματιστικό προσφέρει μόνο ένα όφελος. Χρειαζόμαστε λύσεις πολλαπλών ωφελειών – και οι πράσινες στέγες είναι μια από τις λίγες».

Μέχρι στιγμής, οι πράσινες στέγες έχουν αντιμετωπίσει μικρότερη αντίσταση σε σχέση με άλλες πράσινες λύσεις –όπως οι αντλίες θερμότητας– αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Στο παρελθόν αξιοποιούσαν αχρησιμοποίητο χώρο, όμως σήμερα η ζήτηση για φωτοβολταϊκά δημιουργεί ανταγωνισμό στις στέγες.

«Ένα φωτοβολταϊκό αποδίδει οικονομικά, κάτι που το καθιστά κερδοφόρο για όλους», λέει η Rebecca Landwehr από τον Γερμανικό Σύλλογο Πράσινης Δόμησης. «Αυτό δημιουργεί δυσκολίες όταν υπάρχει ανταγωνισμός για τον χώρο».

Κάποιες πόλεις προσπαθούν να συνδυάσουν τα δύο –συνδυάζοντας πράσινες στέγες με υπερυψωμένα φωτοβολταϊκά πάνελ. Τα πάνελ σκιάζουν τα φυτά και τα προστατεύουν από τον άνεμο, ενώ τα φυτά δροσίζουν τα πάνελ, αυξάνοντας την απόδοσή τους. Το Αμβούργο θα καταστήσει υποχρεωτικές τις «πράσινες ηλιακές στέγες» από το 2027.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο, ωστόσο, σύμφωνα με τον κλάδο, είναι να πείσουν τους πολεοδόμους να ανανεώσουν τους οικοδομικούς κανονισμούς.

«Στην πράξη, δεν είναι εύκολο να αλλάξεις μια πόλη», λέει ο Brenneisen. Οι περισσότερες πόλεις βασίζονται σε ενημερωτικές καμπάνιες και επιδοτήσεις, αλλά διστάζουν να κάνουν τα μέτρα υποχρεωτικά.

Τριάντα χρόνια πριν, ένας Αυστριακός πολεοδόμος τού είχε πει πως οι άνθρωποι λατρεύουν να κάνουν φυλλάδια για τα “πράσινα σχέδιά” τους –αλλά αν δεν προχωρήσουν περισσότερο, είναι απλώς ένα άλλοθι.
«Κάποια στιγμή, πρέπει να γίνει υποχρεωτικό.»

Πηγή: The Guardian