Το περιοδικό «Περιβάλλον για τους Ευρωπαίους» μίλησε με τον καθηγητή, Γιώργο Παπαθεοδώρου, αρχηγό του ελληνικού προγράμματος LIFE DEBAG. Στο πλαίσιο της νομοθετικής αλλαγής, η ομάδα του πραγματοποιεί μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης ώστε να βοηθήσει να σταματήσουν οι πλαστικές σακούλες μεταφοράς να καταλήγουν ως θαλάσσια σκουπίδια.
Ποια ήταν η έμπνευση για την LIFE DEBAG;
Πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών άρχισε την αποτύπωση απορριμμάτων στη θάλασσα και στις παραλίες. Αυτές ήταν οι πρώτες έρευνες για τα θαλάσσια σκουπίδια στο Αιγαίο και το Ιόνιο αρχιπέλαγος.
Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα είναι το “βασίλειο” της πλαστικής τσάντας. Είναι ένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ με την υψηλότερη κατά κεφαλήν κατανάλωση πλαστικών σακουλών μεταφοράς μιας χρήσης. Είναι μεταξύ των αντικειμένων απορριμμάτων που απαντώνται συχνότερα στους ημικυκλικούς κόλπους μας. Οι υπόλοιποι παράγοντες ήταν οι κοινοτικοί κανόνες που εγκρίθηκαν τον Απρίλιο του 2015 για τη μείωση των ελαφρών πλαστικών σακουλών μεταφοράς.
Τι έχει κάνει το έργο;
Έχουμε σημειώσει μεγάλη επιτυχία. Αναπτύξαμε και υλοποιήσαμε μια εκστρατεία τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο για την πρόληψη και τη μείωση της ρύπανσης από πλαστικές σακούλες στο θαλάσσιο περιβάλλον της Ελλάδας. Η εθνική εκστρατεία επικεντρώθηκε στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και την εφημερίδα, καθώς και στη διάδοση πληροφοριών μέσω εκδηλώσεων και εργαστηρίων. Επιλέξαμε το νησί της Σύρου για την τοπική, πιο εντατική εκστρατεία. Πολλοί παράγοντες συνέδραμαν στην απόφαση αυτή. Η Σύρος είναι η πρωτεύουσα των Κυκλάδων στο Αιγαίο, ένας κόμβος τουρισμού, έχει εκπαιδευμένο πληθυσμό και έναν πολύ υποστηρικτικό δήμαρχο.
Το πιο σημαντικό σημείο – και το πιο δύσκολο – είναι ότι, από ό, τι γνωρίζουμε, είναι η πρώτη φορά που παρακολουθείται συστηματικά μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σχετικά με τα θαλάσσια απορρίμματα και τον αντίκτυπό τους στο φυσικό περιβάλλον. Αυτό περιλαμβάνει έρευνες για πελάτες των σούπερ μάρκετ και την παρακολούθηση του όγκου των πλαστικών σακουλών μέσω εκστρατειών εκκαθάρισης στην παραλία και εναέριων και υποβρύχιων ερευνών. Πραγματοποιήσαμε εκστρατείες από πόρτα σε πόρτα στη Σύρο, επισκεπτόμενοι σπίτια και καταστήματα το 2016 και ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα το 2017. Μοιράσαμε ενημερωτικό υλικό και διανείμαμε πάνω από 10.000 βαμβακερές σακούλες με το λογότυπο και το σύνθημα του έργου: «Αφήστε τις πλαστικές σακούλες στο παρελθόν… και όχι στις θάλασσές μας». Μπορείτε ακόμα να δείτε πολλούς ανθρώπους στη Σύρο που τις χρησιμοποιούν για τις καθημερινές τους αγορές, και έχω δει τις τσάντες ακόμα στην Αθήνα!
Ένα θετικό αποτέλεσμα είναι ότι πάνω από 200 ιδιοκτήτες καταστημάτων υπέγραψαν εθελοντική συμφωνία για τη μείωση της χρήσης πλαστικών σακουλών μιας χρήσης. Έχουμε διοργανώσει στο νησί ένα 3βδόμαδο χωρίς πλαστικές τσάντες, με συναυλίες, εκδηλώσεις, εργαστήρια, περίπτερα πληροφόρησης και έχουμε επίσης σχολεία εν πλω. Μέχρι στιγμής έχουμε πραγματοποιήσει 15 διμηνιαίες εκκαθαρίσεις παραλιών χρησιμοποιώντας τα πρωτόκολλα της οδηγίας-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική για τα θαλάσσια απορρίμματα. Φωτογραφίζουμε όλα τα απορρίμματα που βρέθηκαν και χρησιμοποιούμε ένα πολύ ακριβές σύστημα κωδικοποίησης φωτογραφιών. Έχουμε συλλέξει και καταγράψει πάνω από 57 000 αντικείμενα.
Χρησιμοποιήσαμε αεροσκάφη για να ανιχνεύουμε και να παρακολουθούμε τα απορρίμματα σε απομακρυσμένες παραλίες και υποβρύχιες κάμερες που έλκονται πίσω από μικρά σκάφη για παρακολούθηση απορριμμάτων στο θαλασσινό νερό. Και οι δύο προσεγγίσεις μπορούν να αναπαραχθούν με χαμηλό κόστος και θα προσπαθήσουμε να το διευκολύνουμε κάνοντας το λογισμικό μας και την εμπειρία που έχουμε αποκτήσει προς όφελος για την επιστήμη των πολιτών.
Ποιος ήταν ο αντίκτυπος αυτών των ενεργειών;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αλλαγή της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των ανθρώπων είναι το πιο δύσκολο κομμάτι του έργου. Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι που το επίπεδο συνειδητοποίησης των κατοίκων της Σύρου έχει αυξηθεί από την αρχή της εκστρατείας μας το 2015. Περισσότεροι από τους μισούς από τους ερωτηθέντες κάνουν τώρα τα ψώνια τους με επαναχρησιμοποιήσιμη τσάντα, τουλάχιστον περιστασιακά, και συμφωνούν ότι πρέπει να υπάρχει τιμή για την πλαστική τσάντα ως αντικίνητρο για τη χρήση τους. Αυτό συγκρίνεται μόνο με το 30% περίπου των κατοίκων κατά την έναρξη του έργου. Υπήρξε μείωση 70% στις πλαστικές σακούλες στις παραλίες της Σύρου κατά τα πρώτα δύο χρόνια του έργου, καθώς και μείωση κατά 30% των πλαστικών σακουλών στο βυθό της Ερμούπολης. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι άμεσο αποτέλεσμα της εκστρατείας ευαισθητοποίησης στο νησί.
Πώς συνεισφέρατε στην εισαγωγή ενός τέλους για πλαστικές σακούλες μιας χρήσης στην Ελλάδα;
Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας διοργανώσαμε μια σειρά εθνικών διαβουλεύσεων με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς – από τους παραγωγούς πλαστικών υλικών έως τα σούπερ μάρκετ – για να καθορίσουμε συμφωνίες πολιτικής για πλαστικές σακούλες μιας χρήσης. Στη συνέχεια, ελήφθησαν αυτές οι συστάσεις για νομοθεσία σχετικά με τις ελαφριές πλαστικές σακούλες μεταφοράς στην ειδική μόνιμη επιτροπή περιβαλλοντικής προστασίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Πολλές από τις συστάσεις ενσωματώθηκαν στον νόμο που τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 2018. Αυτό καθόρισε περιβαλλοντικό τέλος τεσσάρων λεπτών ανά πλαστική σακούλα. Από τότε που τέθηκε σε ισχύ ο νόμος, μειώθηκαν κατά 50% οι πλαστικές σακούλες μιας χρήσης σε ολόκληρη την Ελλάδα και αναμένουμε περαιτέρω μείωση όταν το περιβαλλοντικό τέλος αυξηθεί στα 10 λεπτά ανά τσάντα τον ερχόμενο Ιανουάριο.
Ποιος είναι ο αντίκτυπος της LIFE DEBAG σε άλλα ελληνικά νησιά;
Υπάρχουν πολλές εκστρατείες μείωσης των πλαστικών σακουλών που γίνονται τώρα σε όλο το Αιγαίο. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το σχέδιό μας ήταν ο μηχανισμός ενεργοποίησης αυτών των έργων. Περάσαμε τα εκπαιδευτικά μας εργαλεία και τα εργαλεία παρακολούθησης – όλα αυτά χρησιμοποιούν τις μεθόδους και τις προσεγγίσεις μας.
Τι ακολουθεί στη συνέχεια;
Νομίζω ότι το επόμενο βήμα είναι να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε μια ένωση ή ένα δίκτυο, να συνδυάσουμε τις δραστηριότητές μας και να αναπτύξουμε ορισμένες προτεραιότητες για τη μείωση των πλαστικών ειδών μιας χρήσης. Το Αιγαίο είναι μια εκπληκτική θάλασσα με πολλά νησιά – τουριστικά νησιά. Εάν συνεργαστούμε, μπορούμε να την μετατρέψουμε σε ένα ελεύθερο από πλαστικά αρχιπέλαγος. Και επειδή το Αιγαίο είναι πολύ γνωστό σε όλη την Ευρώπη, αυτό που κάνουμε εδώ μπορεί να εμπνεύσει άλλους στην εκστρατεία εναντίον πλαστικών απορριμμάτων.
