Τα έργα αρχιτεκτονικής τοπίου που παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο άρθρο, αναδεικνύουν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, σε μια προσπάθεια αναζήτησης λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον, ενταγμένων αρμονικά στο τοπίο, αλλά και σεβασμού της μνήμης, της φαντασίας και των επιθυμιών των ιδιοκτητών τους.

Στα γενικότερα πλαίσια διερεύνησης των σύγχρονων τάσεων σχεδιασμού και επαναπροσδιορισμού των υπαίθριων χώρων στον αστικό ιστό και σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, αναλύεται η οργανική σχέση που συνδέει τα ανθρώπινα έργα με το έργο της φύσης.

Κήπος στην Κρήτη

Το έργο εντοπίζεται σε ορεινό χωρίο νοτιοδυτικά του Ρέθυμνου. Σε αντιδιαστολή με το άνυδρο τοπίο της Κρήτης, η περιοχή είναι περιτριγυρισμένη από καταπράσινη βλάστηση, γεμάτη οπωροφόρα δέντρα και πηγές. Το οικόπεδο βρίσκεται στις παρυφές του οικισμού και σε ύψωμα, προσφέροντας καταπληκτικές πανοραμικές θέες προς τον κάμπο της ευρύτερης περιοχής. Τα προβλήματα που αρχικά είχε να αντιμετωπίσει και πρωταρχικά να επιλύσει η πρόταση ήταν: η χωροθέτηση των διαφόρων λειτουργιών, έτσι ώστε οι επιμέρους χώροι να είναι προστατευμένοι από τους έντονους ανέμους που πνέουν στην περιοχή, η αργιλώδης σύσταση του εδάφους και η αποστράγγιση αυτού, η εποχική κατοίκηση από τους ιδιοκτήτες, καθώς η χρήση του σπιτιού θα ήταν εξοχική, έτσι ώστε ο σχεδιασμός του κήπου να οδηγηθεί σε λύσεις οικονομικές και ευκολοσυντήρητες, στο πλαίσιο της αισθητικής ανάδειξης και της αρμονικής ένταξης της οικίας στο τοπίο της περιοχής. Αρχικά, η σύνθεση ήρθε αντιμέτωπη με τη διαμόρφωση του ανάγλυφου του περιβάλλοντος χώρου σε μια προσπάθεια να συνδέσει αρμονικά τις δύο υπόσκαφες ενότητες που υπήρχαν, με την ελάχιστη χρήση τοίχων αντιστήριξης. Σε αντιστοιχία με το αγροτικό τοπίο της περιοχής που χαρακτηρίζεται κυρίως από τις αναβαθμίδες με ξερολιθιά, η διαμόρφωση του εδάφους επιτεύχθηκε είτε με τη δημιουργία τοιχίων ξερολιθιάς, επιτρέποντας την εγκατάσταση χασμοφυτικής βλάστησης, είτε με την κατασκευή φυσικών βραχόκηπων με υλικά της περιοχής. O σχεδιασμός του κήπου βασίστηκε στη διαβάθμιση της ιδιωτικότητας των διαφόρων χωρικών ενοτήτων, όπως διαρθρώνονται ακολούθως σε τρία επίπεδα και έλαβε σοβαρά υπόψη τις μικροκλιματικές συνθήκες της περιοχής (Eικόνα 1).

Το πρώτο επίπεδο αποτελείται από το εμπρόσθιο τμήμα του κήπου, τις βασικές εισόδους και το χώρο στάθμευσης, με φυσικά πλατώματα και βραχόκηπους. Ο σχεδιασμός του εμπρόσθιου τμήματος, το οποίο ήταν εκτεθειμένο στη θέα από το δρόμο, ακολούθησε την γενικότερη σύλληψη των αυλών ή των κήπων του χωριού, όπου πίσω από τους φράκτες τους επέτρεπαν την μερική θέαση προς αυτούς. Λόγω όμως των έντονων ανέμων που πνέουν στην περιοχή, ακόμα και τους καλοκαιρινούς μήνες, προτάθηκε η περιμετρική φύτευση από θάμνους με τελικό ύψος ανάπτυξης τέτοιο, ώστε να μην κρύβουν τις βασικές θέες. Διατηρήθηκαν τα υφιστάμενα δένδρα, ενώ τα νέα τοποθετήθηκαν σε θέσεις, ώστε να μην εμποδίζουν τη θέαση προς τον κάμπο. Το μεγαλύτερο τμήμα του πρώτου επιπέδου αποτελείται από πλατώματα καλυμμένα με χαλίκι από την ευρύτερη περιοχή, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες αποστράγγισης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη δημιουργία του φυσικού βραχόκηπου που συνδέει το εμπρόσθιο τμήμα με την βεράντα του δεύτερου επιπέδου. Για τη φύτευση αυτού προτάθηκε η ενίσχυση της φυσικής βλάστησης με θαμνώδη και ποώδη είδη ενδημικά της περιοχής (Eικόνα 2).

Εικ. 2

Σε δεύτερο επίπεδο και πέριξ του σπιτιού αναπτύχθηκαν πλατώματα από έγχρωμη τσιμεντοκονία, την οποία συναντάμε και στο εσωτερικό του σπιτιού. Κατά τόπους διακόπτεται από τμήματα ξύλινων δαπέδων, που καλύπτουν τα σκαλιά της κυρίας εισόδου και το χώρο γύρω από την πισίνα. Στο ίδιο επίπεδο, το υγρό στοιχείο της πισίνας σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να καταλήγει σε έναν καταρράκτη. Κάτι που θυμίζει τις πηγές που υπάρχουν στην κεντρική πλατεία του χωριού. Στο χώρο αυτό αναπτύχθηκαν και οι περισσότερες λειτουργίες του κήπου. Στο πίσω μέρος της πισίνας αλλά και του κήπου που είναι προστατευμένα από τους ανέμους και τα αδιάκριτα βλέμματα των περιοίκων, δημιουργήθηκε ένας καθιστικός χώρος στεγασμένος με ελαφρές διάτρητες κατασκευές. Πλησίον της κουζίνας αναπτύχθηκαν ορθογωνισμένα παρτέρια με αρωματικά φυτά-λαχανικά. Η δε κάλυψη των διαδρόμων στο συγκεκριμένο τμήμα ολοκληρώθηκε με υλικά που επιτρέπουν την αποστράγγιση των βρόχινων νερών (προκατασκευασμένοι κυβόλιθοι και χαλίκι). Σε ιδιαίτερα προβληματικά σημεία κατασκευάστηκε μια βαθμιδωτή διαστρωμάτωση από αδρανή υλικά διαφόρου κοκκομετρικής σύστασης, επιτρέποντας την αποτελεσματική αποστράγγιση από τα νερά της γύρω περιοχής. Κατά τόπους τοποθετήθηκαν βράχια και πατήματα από πέτρες της περιοχής, δημιουργώντας την εικόνα του ξηροφυτικού τοπίου που επικρατεί γενικότερα στην Κρήτη. Σε τρίτο επίπεδο, διαμορφώθηκαν τα πρανή εξόρυξης που είχαν δημιουργηθεί λόγω της εκσκαφής του οικοπέδου. Για την αποκατάστασή τους, ομαλοποιήθηκαν οι κλίσεις τους και φυτεύτηκαν με φρύγανα της περιοχής. Για τη συγκράτηση των πρανών σχεδιάστηκαν χαμηλοί τοίχοι από συρματοκιβώτια (σαρζανέτια), τα οποία πληρώθηκαν με πέτρες και άλλα αδρανή υλικά από τη γύρω περιοχή, για την ομαλή ένταξή τους στο τοπίο (Eικόνα 3).

Εικ. 3

Η επιλογή του συγκεκριμένου υλικού αποτελεί ένα ιδιαίτερο στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και προσέφερε τη δυνατότητα ευδοκίμησης χασμοφυτικής βλάστησης από ενδημικά ποώδη είδη. Η σύνδεση των προαναφερόμενων επιπέδων επιτεύχθηκε με ράμπες και σκάλες από φυσικά υλικά (διάτρητοι κυβόλιθοι, βότσαλα, ξύλα που χρησιμοποιούνται στους στρωτήρες των σιδηροδρομικών γραμμών). Αντίστοιχα, ο χώρος στάθμευσης καλύφθηκε με διάτρητους κυβόλιθους για την ομαλή αποστράγγιση των βρόχινων νερών (Eικόνα 4). Τέλος, το μεγαλύτερο τμήμα του κτήματος φυτεύτηκε με καλλιέργειες οπωροφόρων δένδρων της ευρύτερης περιοχής (καρυδιές, αμυγδαλιές, κ.λπ.)

Εικ. 4

Κήπος στην Αττική

To έργο εντοπίζεται στην Αττική στην περιοχή του Νέου Βουτσά, σε μια σχετικά επίπεδη έκταση 6 στρεμμάτων. Μεγάλο μέρος του οικοπέδου καλύπτεται από διάφορα είδη και ποικιλίες εσπεριδοειδών, μηλιάς, αχλαδιάς και αμπελιού, ενώ ένα σημαντικό τμήμα καταλαμβάνει η περιοχή των λαχανικών. Τα τμήματα αυτά απομονώνονται από τον υπόλοιπο κήπο με πυκνές συστάδες κυπαρισσιών, χαρακτηριστικά στοιχεία ενός μεσογειακού κήπου. Ιδιαίτερο δομικό στοιχείο του συγκεκριμένου κήπου αποτελεί η πέργολα, που συνδέει το κτίριο με την δευτερεύουσα είσοδο του κτήματος, πάνω στην οποία αναρριχώνται διάφορες ποικιλίες σταφυλιών. Στόχος της πρότασης αλλά και των επιθυμιών του πελάτη ήταν η διατήρηση και ενίσχυση του χαρακτήρα του αγροκτήματος προστατεύοντας τις υφιστάμενες καλλιέργειες οπωροφόρων και λαχανικών.
Από τα βασικά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η πρόταση ήταν η διατήρηση και η ένταξη των αποσπασματικών φυτεύσεων στο σύνολο του κήπου, η εξοικονόμηση νερού και η μείωση της αλόγιστης κατανάλωσης, η οποία είχε προκαλέσει προβλήματα αλατότητας και η εκμετάλλευση όλης της έκτασης του κήπου με τέτοιο τρόπο που να μειώνει τις ανάγκες συντήρησης. Στόχος ήταν η επιτυχής απόδοση της έννοιας του μεσογειακού κήπου, η οποία έγκειται στο σεβασμό προς το genius loci του χώρου και στην αντίληψη πως οι μεσογειακοί κήποι είναι μικρά “κομμάτια” του μεσογειακού τοπίου που εναρμονίζονται με το περιβάλλον, ακολουθούν τις γραμμές, τα χρώματα και τις υφές του (Γκόλτσιου, 2010). Η διαμόρφωση του συγκεκριμένου μεσογειακού κήπου στηρίχθηκε στον πλούτο των ξηροφυτικών ειδών που μπορούν να συνυπάρξουν στο Αττικό τοπίο, αξιοποιώντας την ποικιλία των σχημάτων, των αποχρώσεων των φύλλων των φυτών, των αρωμάτων και τη διαφορετικότητα της υφής τους, ώστε να παρουσιάζει ενδιαφέρον σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και όχι μόνο στις περιόδους ανθοφορίας (Gildemeister, 2004) (Eικόνα 5).

Εικ. 5

Κυρίαρχα δομικά στοιχεία της σύνθεσης αποτέλεσαν το νερό, υπό τη μορφή της πισίνας, και τα στέγαστρα για τη δημιουργία σκιάς κοντά στο σπίτι. Η πισίνα πέρα από τη βασική της χρήση, αποτέλεσε μια δεξαμενή νερού για λόγους πυροπροστασίας του οικοπέδου. Οι πλακοστρωμένες επιφάνειες περιορίστηκαν στο ελάχιστο, κυρίως κοντά στο σπίτι, πλησίον της πισίνας και των υπόλοιπων βοηθητικών χώρων. Η σύνδεση των επιμέρους χωρικών ενοτήτων επιτεύχθηκε με την χάραξη μονοπατιών, οργανικών σχημάτων (Εικόνα 6), ακολουθώντας τις ισοϋψείς καμπύλες, με προκατασκευασμένους κυβόλιθους τεχνητής παλαίωσης πακτωμένους σε άμμο. Οι φυτεύσεις ακολούθησαν την γενικότερη ιδέα ένταξης του κήπου στο ευρύτερο τοπίο της περιοχής. Έτσι κοντά στο σπίτι επικράτησαν οι οργανωμένες μαζικές φυτεύσεις για να αντικαταστήσουν μεγάλες επιφάνειες του χλοοτάπητα (Eικόνα 7), ενώ όσο απομακρυνόμασταν από τους κύριους χώρους, οι φυτεύσεις χαρακτηρίζονταν από μεγαλύτερη ποικιλία ξηροφυτικών ειδών σε λιγότερο οργανωμένες ομάδες (Eικόνα 8).

Εικ. 6

Εικ. 7

Εικ. 8

Τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν με απλότητα ομαδοποιημένων φυτεύσεων ενός είδους ή μερικών ειδών με παρόμοια υφή, μορφή και χρώμα, με περιορισμένη παλέτα χρωμάτων, με όγκους στρογγυλευμένους, με πολλά αρωματικά φυτά και βότανα, αντικατοπτρίζοντας το λιτό μεσογειακό τοπίο (Φιλιππί, 2000).

Στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας εξοικονόμησης νερού, η λύση στράφηκε προς τη δημιουργία του άνυδρου κήπου. Για το λόγο αυτό, προτάθηκαν φυτικά ποώδη είδη ανθεκτικά στην ξηρασία και ενδημικά της περιοχής.

Με μακροπρόθεσμο στόχο την εν μέρει άρδευση, δημιουργήθηκαν ζώνες σε ένα σύστημα ομόκεντρων κύκλων με κέντρο το σπίτι, ομαδοποιώντας τα φυτά ανάλογα με τις ανάγκες τους σε νερό. Κοντά στο σπίτι συγκεντρώθηκαν τα είδη θάμνων με τις μεγαλύτερες ανάγκες σε νερό, ενώ όσο απομακρυνόμασταν από αυτό τόσο πιο άνυδρος γινόταν ο κήπος. Τα είδη που προτάθηκαν ήταν συμβατά με τις γενικότερες λειτουργίες του κήπου. Ειδικότερα, δίπλα στην πισίνα επιλέχθηκαν ποώδη είδη που συναντάμε στις θαλάσσιες περιοχές και είναι χαρακτηριστικά των ακτών μας (Eικόνα 9).

Εικ. 9

Όσο απομακρυνόμαστε από το σπίτι προτάθηκαν είδη που συναντάμε στους πευκώνες της Αττικής. Επειδή ήταν απαραίτητες μεγάλες εκτάσεις ελεύθερες από φυτά, ως εναλλακτική λύση του γκαζόν, επιλέχθηκαν είδη εδαφοκάλυψης με ικανοποιητικό βαθμό αντοχής στην ξηρασία και στο πάτημα. Τα προαναφερόμενα έργα αναδεικνύουν την προσπάθεια αποκατάστασης της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση και προσδίδουν στο τοπίο την ουσιαστική ταυτότητα του.

Βιβλιογραφία
Γκόλτσιου Α. (2010) “Σύγχρονοι Μεσογειακοί κήποι: H επαναφορά της χαμένης φύσης”. Αρχιτέκτονες, Νο 78 (Ιαν.-Φεβ.-Μαρ.), σελ.29,30. • Φιλιππί Ο. (2007) Για έναν άνυδρο κήπο. Αθήνα: Eκδόσεις Καστανιώτη. • Gildemeister H. (2004) Κήποι στο φως της Μεσογείου. Αθήνα: Ποταμός.

Πηγές
Όλες οι φωτογραφίες και σχέδια είναι από το προσωπικό αρχείο της Αικατερίνης Γκόλτσιου.

[the_magazine2 id=”246″]